gecikmeli koşullanma ne demek?

Gecikmeli koşullanma, bir uyarıcının (ses, görüntü, koku vb.) bir tepkiyi (refleks veya davranış) tetikleyebilme yeteneğinin zamanla kazanılmasıdır. Bu süreçte, bir uyarıcı genellikle bir tepkiyi doğrudan tetiklemez, ancak zamanla birlikte o uyarıcıya bağlı bir tepki oluşur. Bu koşullanma şekli, Ivan Pavlov tarafından köpekler üzerinde yapılan ünlü deneylerle keşfedilmiştir.

Temel bir gecikmeli koşullanma deneyinde, bir zil sesi bir köpeğin yemek yediği zamanla eşzamanlı olarak sunulur. Başlangıçta köpek zil sesiyle birlikte yemekle bağlantılı olarak tükürük salgılamaya alışkın değildir, ama zamanla zil sesiyle yemek arasında bir ilişki kurar. Bu süreçte zil sesi, dışsal bir uyarıcı olarak köpeğin tükürük salgılamasına neden olmaz, ancak zamanla koşullu bir uyarıcıya dönüşerek tükürük salgılamasına yol açar. Yani, bir süre sonra sadece zil sesi duyulduğunda bile köpek tükürüklerini salgılamaya başlar.

Gecikmeli koşullanma, operant koşullanma ile karıştırılmamalıdır. Operant koşullanma, bir davranışın sonuçlarına bağlı olarak öğrenildiği bir süreçtir. Gecikmeli koşullanma ise, bir uyarıcının doğrudan bir tepkiyi tetiklememesi, ancak zamana bağlı olarak bu bağlantının kurulmasıyla gerçekleşir.

Gecikmeli koşullanma, hayvanlar üzerinde yapılan deneylerin yanı sıra, insanlar üzerinde de gerçekleştirilmiştir. Örneğin, bir hastanın kusma nedeniyle olumsuz bir deneyim yaşadıktan sonra, başlangıçta herhangi bir uyarıcıyla ilişkilendirmediği bir yiyecek veya içecekten sonra, o uyarıcıya bağlı bir mide bulantısı tepkisi geliştirebilir.

Sonuç olarak, gecikmeli koşullanma bir uyarıcının zamanla bir tepkiyi tetikleyebilme yeteneğinin kazanılmasıdır. Bu süreçte, ilişkiyi kurmak için tekrarlayan bir uyaranla birlikte zaman ve deneyim gerekmektedir.